Σκεφτείτε την πρώτη παιδική ηλικία, κάπου εκεί στα χρόνια του νηπιαγωγείου ή ακόμη και πριν πάει ένα παιδί σχολείο. Σκεφτείτε ένα οποιοδήποτε παιδί σ’ αυτή την ηλικία ή μια συνηθισμένη του μέρα. Τι σας έρχεται στο μυαλό;
Οι περισσότεροι ενήλικες έχουν μια εικόνα για τα πρώτα χρόνια της παιδικής ηλικίας που περιλαμβάνει ξεγνοιασιά, παιχνίδι, ζωηράδα, ελεύθερο χρόνο, γέλιο, χαρά. Υπάρχει μια γενική εντύπωση ότι τα παιδιά σε νεαρή ηλικία δεν έχουν κάτι να τα απασχολεί, καθώς και ότι τα ζητήματα ψυχικής υγείας αφορούν μεγαλύτερες ηλικίες παιδιών (ή ακόμη και καθόλου τα παιδιά).
Στην πραγματικότητα, τα πρώτα χρόνια της ζωής είναι εξαιρετικά σημαντικά για την ανάπτυξη των παιδιών σε όλους τους τομείς. Μπορεί οι πιο εμφανείς αλλαγές να παρουσιάζονται στη σωματική, και γλωσσική ανάπτυξη, αλλά οι ραγδαίες αλλαγές συμβαίνουν ταυτόχρονα και στη συναισθηματική, γνωστική, και κοινωνική ανάπτυξη. Μάλιστα, αυτά τα πρώτα χρόνια αναφέρονται ως «ευαίσθητες περίοδοι» ή «κρίσιμες περίοδοι», καθώς οι αναπτυσσόμενες ικανότητες των παιδιών επηρεάζονται πολύ από τις εμπειρίες που μπορεί να έχουν.
Τα 5 πρώτα χρόνια της ζωής λειτουργούν ως η «ευαίσθητη περίοδος» για την ψυχική υγεία. Τι σημαίνει πρακτικά αυτό; Τα νεαρά παιδιά χρειάζονται εκείνα τα ερεθίσματα που θα τα βοηθήσουν να αναπτύξουν την ψυχική τους υγεία, αλλά και να τα προστατεύσουν από ψυχολογικές δυσκολίες στα επόμενα χρόνια της παιδικής ηλικίας, μέχρι και στην ενηλικίωση. Τα ερεθίσματα αυτά μπορούν να παρέχονται στα πλαίσια της οικογένειας, του σχολείου, των ομάδων συνομηλίκων, και στην κοινότητα, και ονομάζονται προστατευτικοί παράγοντες. Η ανάγκη για ενίσχυση αυτών των ερεθισμάτων και για πρόληψη γίνεται αντιληπτή εάν λάβουμε υπόψιν ότι τα ποσοστά των ψυχολογικών δυσκολιών στα παιδιά είναι παρόμοια στην προσχολική και στη σχολική ηλικία.
Επομένως, τι μπορούν να κάνουν οι γονείς στο πλαίσιο της οικογένειας για να παρέχουν προστατευτικούς παράγοντες για την ψυχική υγεία των νεαρών παιδιών τους;
-Αναγνωρίστε και αποδεχτείτε ότι ακόμη και στην ηλικία των 3-5 ετών τα παιδιά μπορεί να παρουσιάζουν ψυχολογικές δυσκολίες.
-Παρέχετε συναισθηματική ζεστασιά και υποστήριξη.
-Δώστε την απαραίτητη καθημερινή φροντίδα στα παιδιά.
-Χρησιμοποιήστε στρατηγικές θετικής/ δημοκρατικής γονεϊκότητας.
-Αποφύγετε να υπερ-προστατεύετε τα παιδιά: δώστε τους εφόδια που τους επιτρέπουν να εξελίσσουν την αυτονομία και την ανεξαρτησία τους.
-Φροντίστε τη δική σας ψυχική υγεία.
-Πάρτε υποστήριξη από άλλα μέλη της οικογένειας, φίλους, αλλά και από τους εκπαιδευτικούς και άλλους ειδικούς επαγγελματίες.
Διαλεχτή Χατζούδη,MA
Εγγεγραμμένη Σχολική Ψυχολόγος (#298)
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που χρειάζεστε περισσότερη καθοδήγηση για το πώς να ενισχύσετε την ψυχική υγεία των παιδιών σας, απευθυνθείτε σε ένα Σχολικό Ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Egger, H. L., & Angold, A. (2006). Common emotional and behavioral disorders in preschool children: presentation, nosology, and epidemiology. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 47, 313-337.
Knudsen, E. I. (2004). Sensitive periods in the development of the brain and behavior. Journal of Cognitive Neuroscience, 16, 1412-1425.
Navsaria, Gilbert, Lenze, & Whalen (2017). Effects of Early Environment and Caregiving: Risk and Protective Factors in Developmental Psychopathology. In J. L. Luby (Ed.), Handbook of Preschool Mental Health: Development, Disorders, and Treatment (pp. 27-72).