Είναι μεγάλη αγωνία για τους περισσότερους γονείς πώς θα προσαρμοστεί το παιδί τους στην αρχή της σχολικής χρονιάς και συνήθως χρειάζεται υπομονή τους πρώτους μήνες.
Έχει φτάσει ο Νοέμβρης και στις περισσότερες περιπτώσεις θα έλεγε κανείς ότι τα νεαρά παιδιά έχουν προσαρμοστεί σε μεγάλο βαθμό στο νηπιαγωγείο. Τι σημαίνει αυτό για τη συμπεριφορά των γονέων; Είναι αναμενόμενο να έχει μειωθεί η ανησυχία τους και πιθανόν να νιώθουν μια ανακούφιση εάν το παιδί τους πλέον δεν κλαίει ασταμάτητα μόλις το αφήνουν στο νηπιαγωγείο, ούτε χρειάζεται συνεχή ενθάρρυνση κατά τη διάρκεια της ημέρας για να μείνει μέχρι την ώρα που σχολάει.
Ωστόσο, ακόμη και η προσαρμογή του παιδιού αποτελεί μια αλλαγή για τους γονείς. Το παιδί πλέον δεν τους αναζητάει τόσο έντονα, μπορεί να μην κλαίει όταν τους αποχωρίζεται, και ίσως φαίνεται να μην τους έχει τόση ανάγκη. Εξαιτίας αυτής της ‘απομάκρυνσης’, κάποιες φορές οι γονείς, ίσως άθελά τους, τείνουν να προσκολλώνται στο παιδί, νομίζοντας πως ακόμα χρειάζεται μεγάλη προστασία. Είναι σημαντικό να διερωτηθεί κάθε γονιός: «Χρειάζεται όντως ακόμη το παιδί μου συνεχή παρακολούθηση και στήριξη από μένα;», «Πώς νιώθω εγώ που πλέον το παιδί μου δε με αναζητά και δεν ‘κολλάει’ πάνω μου;», «Μήπως κάποιες φορές δρω με βάση τις δικές μου συναισθηματικές ανάγκες, και όχι αυτές του παιδιού μου;».
Για να μπορεί ένας γονέας να ανταποκρίνεται «τόσο όσο» στις ανάγκες του παιδιού του, καθώς αυτό γίνεται σταδιακά πιο ανεξάρτητο στην καθημερινότητα, είναι σημαντικό να έχει κατά νου πώς λειτουργεί αποτελεσματικότερα ο δεσμός που διαμορφώνει με το παιδί του. Δεσμός είναι η συναισθηματική προσκόλληση που δημιουργείται μεταξύ του παιδιού ήδη από τη βρεφική ηλικία με το βασικό πρόσωπο φροντίδας, που συνήθως είναι οι γονείς.
Από τις έρευνες του ψυχίατρου John Bowlby και της ψυχολόγου Mary Ainsworth έχουν βρεθεί τέσσερις βασικοί τύποι δεσμού μεταξύ γονέα και παιδιού, και μπορούν να διαχωριστούν με βάση την αλληλεπίδραση γονέα-παιδιού, καθώς και την αντίδραση του παιδιού στον αποχωρισμό και στην επανένωση με το γονέα. Αυτά τα χαρακτηριστικά παρουσιάζονται ως εξής για κάθε δεσμό κατά τη διάρκεια της νηπιακής ηλικίας:
Ασφαλής δεσμός: Το παιδί δείχνει ενδιαφέρον στην αλληλεπίδραση με το γονέα. Κατά τον αποχωρισμό, σπάνια κλαίει πολύ, συνήθως εξερευνά το περιβάλλον ή αναζητά το γονιό σιωπηλά. Κατά τη διάρκεια απουσίας του γονέα, συνεχίζει να παίζει χωρίς να φαίνεται αναστατωμένο. Όταν ο γονέας επιστρέφει, το παιδί εκφράζει ευχαρίστηση και ξεκινά την αλληλεπίδραση μαζί του.
Αποφευκτικός δεσμός: Το παιδί εστιάζεται κυρίως στην εξερεύνηση του περιβάλλοντος και δείχνει αδιαφορία για αλληλεπίδραση με το γονέα. Όταν ο γονέας επιστρέψει, το παιδί αποφεύγει να αλληλεπιδράσει μαζί του ή αλληλεπιδρά με απόμακρο τρόπο.
Αμφιθυμικός δεσμός/αγχώδης: Το παιδί εστιάζεται πολύ στην αλληλεπίδραση με το γονέα και διστάζει να εξερευνήσει το περιβάλλον του. Κατά τον αποχωρισμό, το παιδί μπορεί να είναι πολύ αναστατωμένο. Όταν επιστρέψει ο γονιός, το παιδί και αναζητά, αλλά και απορρίπτει την επαφή. Μπορεί να γκρινιάξει ή να χτυπήσει το γονιό.
Αποδιοργανωμένος δεσμός: Όταν ο γονέας είναι παρών, το παιδί παρουσιάζει αποδιοργανωμένη συμπεριφορά, φαίνεται μπερδεμένο ή εκφράζει καταθλιπτικό συναίσθημα.
Ο ασφαλής δεσμός συνδέεται με τις θετικότερες συνέπειες στη ζωή του παιδιού, καθώς του δίνει το μήνυμα ότι μπορεί να στηριχθεί σε κάποιο άλλο σημαντικό πρόσωπο όταν χρειάζεται προστασία, ότι στον κόσμο μπορεί να βρει ασφάλεια, αλλά και ότι το ίδιο έχει σημαντικές δεξιότητες για να τα καταφέρει, χωρίς να εξαρτάται συνεχώς από τους ενήλικες. Τα παιδιά που έχουν αναπτύξει ασφαλή δεσμό με τους γονείς τους κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, φαίνεται καθώς μεγαλώνουν να δημιουργούν και να διατηρούν υγιείς σχέσεις με άλλα άτομα (ενήλικες και συνομηλίκους), να διαμορφώνουν επιθυμητά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, παρουσιάζουν πιο αποτελεσματική ρύθμιση των συναισθημάτων τους, και υψηλότερη αυτοεκτίμηση.
Πώς μπορεί ένας γονέας να προωθήσει την ανάπτυξη ασφαλούς δεσμού με το νεαρό παιδί του; Εφαρμόζοντας τα παρακάτω:
Ευαίσθητη ανταπόκριση: Όταν το παιδί εκφράζει την ανάγκη σύνδεσης μαζί σας, ανταποκριθείτε αμέσως και με συνέπεια, χωρίς όμως να δείχνετε πανικό.
Υποστήριξη για εξερεύνηση: Παρέχετε μια σταθερή βάση και ενθάρρυνση στο παιδί, ώστε να παίρνει το θάρρος να εξερευνά το περιβάλλον του και να επιλύει προβλήματα σε δύσκολες δραστηριότητες.
Συνχρονισμένη και συντονισμένη αλληλεπίδραση: Αλληλεπιδράστε με το παιδί σας δίνοντας τον απαραίτητο χώρο και χρόνο, παίροντας ο καθένας τη σειρά του για να εκφραστεί, και δείχνοντας κατάλληλη ανταπόκριση ανάλογα με το συναίσθημα του παιδιού.
Ευχάριστες αντιδράσεις: Δείξτε τον ενθουσιασμό σας όταν το παιδί αφοσιώνεται ή πειραματίζεται σε μια δραστηριότητα.
Θετική σωματική επαφή: Δώστε στο παιδί σας τα απαραίτητα χάδια (είτε αυθόρμητα είτε όταν το ίδιο τα επιζητά), αλλά και την παρηγοριά όταν είναι αναστατωμένο.
Διαλεχτή Χατζούδη, MA
Εγγεγραμμένη Σχολική Ψυχολόγος (#298)
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που χρειάζεστε περισσότερη καθοδήγηση για το πώς να διαμορφώσετε ή να βελτιώσετε τον ασφαλή δεσμό με το παιδί σας, απευθυνθείτε σε ένα Σχολικό Ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Cassidy, J., & Shaver, P. R. (Eds.). (2016). Handbook of attachment: Theory, research, and clinical applications. The Guilford Press.
Troutman, B. (2015). Integrating behaviorism and attachment theory in parent coaching. Springer.