Υπάρχει μία τάση να ταυτίζονται οι μαθησιακές δυσκολίες με το δημοτικό σχολείο, όπου ξεκινά η επίσημη διδασκαλία της ανάγνωσης, ορθογραφίας και αριθμητικής, με αποτέλεσμα να αναβάλλεται συχνά ο εντοπισμός τους. Σπάνια ένας γονέας αρχίζει από το νηπιαγωγείο να αντιλαμβάνεται δυσκολίες του παιδιού του που σχετίζονται με την ικανότητα μάθησης. Σίγουρα οι μαθησιακές δυσκολίες γίνονται πλέον ξεκάθαρες όταν αυξάνονται οι μαθησιακές απαιτήσεις στο σχολείο. Ωστόσο, δεν πρόκειται για κάτι που εμφανίζεται ξαφνικά και μόνο όταν ζητηθεί από το παιδί να συμμετάσχει σε ένα συγκεκριμένο μάθημα.
Μάλιστα, για να καταφέρει ένα παιδί να μάθει να γράφει και να διαβάζει, χρειάζονται εκ των προτέρων κάποιες προ-αλφαβητικές γλωσσικές δεξιότητες. Συγκεκριμένα, ένα παιδί χρειάζεται να έχει ήδη αρχίσει να αναπτύσσει φωνολογικές δεξιότητες, δηλαδή να αντιλαμβάνεται ότι υπάρχει μια αντιστοιχία ανάμεσα στα γράμματα και τους ήχους, καθώς και την ικανότητα ονομασίας ερεθισμάτων (π.χ. χρωμάτων) στη σειρά, σωστά και γρήγορα. Αντίστοιχα, για να μάθει αριθμητική, ένα παιδί χρειάζεται ήδη από το νηπιαγωγείο να κατέχει κάποιες προ-μαθηματικές δεξιότητες. Για παράδειγμα, χρειάζεται να αντιλαμβάνεται την έννοια των ποσοτήτων, των αριθμών, και των χωρικών σχέσεων. Τόσο για την ανάγνωση/γραφή όσο και για τα μαθηματικά, απαραίτητες είναι επίσης και κάποιες γνωστικές ικανότητες, που επίσης αρχίζουν να αναπτύσσονται πριν από το δημοτικό σχολείο. Τέτοιες δεξιότητες είναι, παραδείγματος χάριν, η κατασκευή ενός παζλ, η κατανόηση και συμπλήρωση ενός μοτίβου, η ομαδοποίηση ίδιων αντικειμένων, η τοποθέτηση αντικειμένων στη σειρά με βάση κάποιο κριτήριο κ.α.
Ακριβώς επειδή αυτές οι δεξιότητες αρχίζουν να αναπτύσσονται πριν από τη σχολική ηλικία, ένα παιδί στο νηπιαγωγείο ήδη εμπλέκεται σε πειραματικές δραστηριότητες που είναι σχετικές με ανάγνωση, γραφή, και αριθμητική. Έτσι, ένα παιδί στο νηπιαγωγείο συχνά ακούει ιστορίες και μπορεί να τις διηγηθεί ξανά ή να απαντήσει σε ερωτήσεις, μπορεί να εντοπίσει τους ήχους σε μια λέξη (π.χ. το πρώτο γράμμα των ονομάτων των συμμαθητών του), αντιλαμβάνεται την ομοιοκαταληξία, κατανοεί ποια είναι ο ορθή πλευρά που κρατάμε ένα βιβλίο και τη σωστή κατεύθυνση ανάγνωσης, μπορεί να αναγνωρίσει και να γράψει κάποια πολυσύχναστα γράμματα και λέξεις. Αντίστοιχα, σχετικά με την αριθμητική, ένα παιδί στο νηπιαγωγείο μπορεί να συγκρίνει αντικείμενα, να μετρήσει μέχρι το 10, και να αντιληφθεί μαθηματικές έννοιες όπως «πολύ-λίγο», «μεγάλο-μικρό», «πάνω-κάτω», «ψηλά-χαμηλά» κ.α.
Εφόσον όλες αυτές οι χρήσιμες για τη μάθηση δεξιότητες αρχίζουν να αναπτύσσονται αρκετά νωρίς, είναι σημαντικό να δίνεται προσοχή ήδη από το νηπιαγωγείο στην πρόοδο του κάθε παιδιού σε αυτές. Επομένως, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να υπάρχει συνεργασία της οικογένειας με τον/την εκπαιδευτικό της τάξης του νηπιαγωγείου, ώστε να εντοπίζονται πιθανές ελλείψεις σε προ-αναγνωστικές ή προ-μαθητικές δεξιότητες εγκαίρως. Φυσικά, αυτό δε σημαίνει ότι ήδη από το νηπιαγωγείο είναι απαραίτητο να δοθεί μια διάγνωση ειδικής μαθησιακής δυσκολίας, αλλά είναι εξαιρετικά σημαντικό να μην αναβάλλεται η διαδικασία του πρώτου εντοπισμού των δυσκολιών. Με την πρώιμη ανίχνευση δυσκολιών που σχετίζονται με τη μάθηση, ήδη από το νηπιαγωγείο, δίνεται η ευκαιρία στο παιδί να εξασκηθεί στις απαραίτητες γλωσσικές, αριθμητικές και γνωστικές ικανότητες, πριν ακόμα ξεκινήσει η επίσημη διδασκαλία στο δημοτικό και χωρίς το παιδί να έχει αρχίσει να βιώνει αποτυχίες στη σχολική του πορεία. Και για να απαντήσουμε στο ερώτημα του τίτλου, «Όχι. Και στις μαθησιακές δυσκολίες ισχύει το ‘όσο νωρίτερα τόσο καλύτερα’».
Διαλεχτή Χατζούδη, MA
Εγγεγραμμένη Σχολική Ψυχολόγος (#298)
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που χρειάζεστε περισσότερη καθοδήγηση για την ανίχνευση μαθησιακών δυσκολιών ή τη στήριξη του παιδιού σας που αντιμετωπίζει δυσκολίες μάθησης, απευθυνθείτε σε ένα Σχολικό Ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Papadopoulos, T. C., Charalambous, A., Kanari, A., & Loizou, M. (2004). Kindergarten intervention for dyslexia: The PREP remediation in Greek. European Journal of Psychology of Education, 19, 79-105.
Van de Rijt, B., Godfrey, R., Aubrey, C., van Luit, J. E., GhesquiËre, P., Torbeyns, J., ... & Tzouriadou, M. (2003). The development of early numeracy in Europe. Journal of Early Childhood Research, 1(2), 155-180.
Χατζούδη, Δ. & Παπαδόπουλος, T. Κ. (Σεπτέμβριος 2013). Μία διαχρονική ανάλυση των συστατικών δεξιοτήτων της ανάγνωσης και της ορθογραφίας σε νεαρούς μαθητές διαφορετικής αναγνωστικής και ορθογραφικής ικανότητας. Ανάρτηση στο 3ο Συνέδριο του ΚΕΝ, Λευκωσία, Κύπρος.