Μία από τις πιο άβολες ίσως στιγμές στην οποία έρχονται οι γονείς είναι όταν το παιδί τους αρχίσει να κάνει ερωτήσεις σχετικά με την ανθρώπινη σεξουαλικότητα. Πολλοί γονείς προσπαθούν να αποφύγουν τέτοιες συζητήσεις με τα παιδιά τους κι έτσι αλλάζουν θέμα ή δίνουν απαντήσεις, όπως «αυτό δε σε αφορά» ή «θα μάθεις όταν μεγαλώσεις».
Ωστόσο, αυτή η αποφυγή μπορεί να έχει συνέπειες στη σχέση των γονέων με τα παιδιά τους, τα οποία θα διστάζουν να απευθυνθούν ξανά στους γονείς τους για να λύσουν κάποιες απορίες τους. Έτσι, σε μεγαλύτερη ηλικία μπορεί να παραπληροφορούνται από μη έγκυρες πηγές ή από τα ΜΜΕ και να λαμβάνουν επιπόλαιες αποφάσεις. Άλλωστε, ακόμη κι αν ο γονιός αποφύγει τέτοιες συζητήσεις, ουσιαστικά συνεχίζει και έμμεσα να περνά μηνύματα στο παιδί σχετικά με τη σεξουαλικότητα, π.χ. με το πώς ο ίδιος φροντίζει το σώμα του και τι είδους διαπροσωπικές σχέσεις αναπτύσσει. Είναι, επομένως, ιδιαίτερα σημαντικό να διαμορφώνεται στην οικογένεια ένα άνετο πλαίσιο ανοιχτής επικοινωνίας.
Τι σχέση έχει η σεξουαλικότητα με τα παιδιά; Η σεξουαλικότητα αποτελεί έναν από τους βασικούς τομείς ανάπτυξης όλων των ανθρώπων και ξεκινά από τα πρώτα χρόνια της ζωής. Δεν αφορά απλώς και μόνο τη σεξουαλική συμπεριφορά που οι άνθρωποι αναπτύσσουν μετά την εφηβεία, αλλά πολύ περισσότερο ζητήματα όπως η οικειότητα, η αγάπη, η αποδοχή, η αυτοεικόνα, η σχέση των δύο φύλων, η κατανόηση της αναπαραγωγής, η διαμόρφωση των προσωπικών ορίων και της ιδιωτικότητας κ.α. Για αυτό το λόγο, οι απορίες για θέματα σεξουαλικότητας ξεκινούν συνήθως ήδη από την προσχολική ηλικία (περίπου από 3 ετών κι έπειτα) και μπορεί να εκφράζονται και μέσα σε συζητήσεις μεταξύ των ίδιων των παιδιών στο νηπιαγωγείο.
Πότε, λοιπόν, χρειάζεται ένας γονιός να μιλήσει στο παιδί του για θέματα σεξουαλικότητας; Ένας γονιός χρειάζεται να είναι προετοιμασμένος ότι πιθανόν να ακούσει από το μικρό παιδί του ερωτήσεις, όπως «πώς μπήκε το μωρό στην κοιλιά της μαμάς;», «πώς γεννιούνται τα μωρά;» κτλ. Από τη στιγμή που το παιδί θέτει τέτοια ερωτήματα, δεν είναι καθόλου νωρίς να ξεκινήσει ένα είδος σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης στο σπίτι. Ακόμη κι αν το παιδί δεν κάνει συγκεκριμένες ερωτήσεις, αλλά δείχνει περιέργεια με τις πράξεις του (π.χ. ασχολείται με τα γεννητικά του όργανα), τότε είναι η καταλληλότερη στιγμή να θίξει ο γονιός τέτοια ζητήματα.
Υπό ποιες συνθήκες πρέπει να γίνει αυτή η κουβέντα; Πρώτα απ’ όλα, να θυμάστε ότι η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση (όπως και κάθε τομέας της αγωγής του παιδιού σας) δεν αποτελεί μια μεγάλη συζήτηση που γίνεται και ολοκληρώνεται σε μία μόνο φορά. Αποτελεί, αντιθέτως, μια μακροχρόνια διαδικασία που λαμβάνει διαφορετική μορφή σε κάθε ηλικιακό στάδιο του παιδιού. Επιπλέον, τα παιδιά δε θίγουν τέτοια κρίσιμα ερωτήματα σε συγκεκριμένα ή δομημένα για αυτό το σκοπό πλαίσια. Μπορεί να ρωτήσουν απορίες απρόβλεπτα, μέσα στην αγορά ή σε ένα φιλικό γεύμα. Αν είναι δύσκολο να απαντήσετε μια συγκεκριμένη στιγμή, μην αγνοήσετε την ερώτηση του παιδιού, αλλά εξηγήστε του ότι είναι σημαντικό αυτό που ρώτησε και θα το συζητήσετε όταν πάτε στο σπίτι. Οι άβολες στιγμές μειώνονται αν εξηγείτε εσείς κάποιες καταστάσεις στο παιδί όταν βρίσκετε την ευκαιρία. Δε χρειάζεται να οργανώσετε μια καθορισμένη συζήτηση για αυτά τα θέματα- είναι προτιμότερο να τα κουβεντιάζετε μέσα στην καθημερινότητα, π.χ. την ώρα που κάνετε το παιδί μπάνιο ή όταν πλένετε τα πιάτα.
Τι πρέπει να λέμε στα παιδιά; Το κυριότερο είναι να λέμε την αλήθεια. Δεν είναι λογικό να πείτε στο παιδί σας ότι τα μωρά τα φέρνει ο πελαργός. Απλώς, έχετε κατά νου ότι η αλήθεια επεξηγείται διαφορετικά ανάλογα με το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού. Ο βασικός κανόνας είναι ό,τι πείτε να το πείτε με λίγα και απλά λόγια. Ιδιαίτερα στα μικρά παιδιά (πριν φοιτήσουν στο δημοτικό) αρκούν μερικές λέξεις που απαντούν απλώς και μόνο στην απορία τους, χωρίς περαιτέρω λεπτομέρειες. Αν το παιδί θέλει κι άλλες πληροφορίες θα ρωτήσει από μόνο του. Αν δεν είστε σίγουροι τι εννοεί το παιδί με την ερώτησή του, ζητήστε μια διευκρίνιση πριν απαντήσετε. Θυμηθείτε να χρησιμοποιείτε σωστή και ξεκάθαρη ορολογία (π.χ. για τα γεννητικά όργανα). Αν δεν είστε σίγουροι πώς να εξηγήσετε κάτι, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ένα παραμύθι ή ένα βίντεο με κινούμενα σχέδια.
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που χρειάζεστε περισσότερη καθοδήγηση για το πώς να μιλήσετε στο παιδί σας για θέματα σεξουαλικότητας, απευθυνθείτε σε ένα σχολικό ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Bacus, A. (2001). Οι γονείς ρωτούν, οι ψυχολόγοι απαντούν (τόμος ΙΙ-ελληνική έκδοση 2005). Αθήνα: Lector ΕΠΕ.
Blaise, M. (2009): “What a Girl Wants, What a Girl Needs”: Responding to Sex, Gender, and Sexuality in the Early Childhood Classroom, Journal of Research in Childhood Education, 23, 450-460.
Γερούκη, Μ. (2011). Η Σεξουαλική Αγωγή στο Σχολείο: Θεωρία και πράξη - Οι απόψεις των εκπαιδευτικών. Αθήνα: Μαραθιά.