Ο θυμός είναι ένα από τα πρωτογενή συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι ήδη από τα πρώτα χρόνια της ζωής τους, ακόμη και από τη βρεφική ηλικία. Πρόκειται, επομένως, για μια φυσιολογική κατάσταση που μπορεί να βιώσει ένα παιδί και δεν είναι απαραίτητα συνδεδεμένη με την επιθετική ή αντιδραστική συμπεριφορά. Είναι σημαντικό, επομένως, να λαμβάνουμε υπόψη μας ότι ο θυμός είναι απλώς ένα δυσάρεστο και όχι ένα κακό ή αρνητικό συναίσθημα.
Το συναίσθημα του θυμού έχει τρεις βασικές λειτουργίες. Πρώτον, μπορεί να λειτουργήσει ως απόκριση στη δυσφορία που νιώθει ένα άτομο όταν δεν ικανοποιούνται οι ανάγκες του. Έτσι, ένα παιδί μπορεί να εκδηλώσει θυμό όταν πεινάει, διψάει, νυστάζει κτλ ή όταν δεν το αφήνουν να κάνει κάτι που θέλει, π.χ. να φάει πολλές σοκολάτες. Δεύτερον, ο θυμός μπορεί να λειτουργήσει ως ένα «εργαλείο» για να επιτύχει το παιδί κάτι που επιθυμεί. Για παράδειγμα, αν γνωρίζει ότι, παρουσιάζοντας ένα ξέσπασμα θυμού, ο γονέας θα του δώσει αυτό που θέλει, ώστε να αποφύγει τη φασαρία ή τη σύγκρουση, τότε είναι πολύ πιθανό να εμφανίζει αυτή τη συμπεριφορά κάθε φορά που θέλει να διεκδικήσει κάτι. Τέλος, ο θυμός μπορεί να εμφανιστεί ως απελευθέρωση μιας δυσφορίας που προέρχεται από άλλα συναισθήματα, όπως θλίψη, φόβο ή άγχος.
Τα παιδιά συνήθως δείχνουν θυμό ως απόκριση σε κάποια ερεθίσματα και όχι «έτσι ξαφνικά». Τα πιο συνηθισμένα ερεθίσματα ή καταστάσεις που μπορεί να προκαλέσουν θυμό σε ένα παιδί είναι η ζήλεια προς τα αδέρφια του, η αίσθηση ότι αδικείται, η ντροπή, η απογοήτευση, η αίσθηση ότι δεν το αφήνουν να είναι αυτόνομο, η αδυναμία των άλλων να το καταλάβουν ή όταν οι άλλοι απορρίπτουν τα συναισθήματά του. Βέβαια, ας μην ξεχνάμε ότι και βασικές βιολογικές ανάγκες (πείνα, κούραση, πόνος, αρρώστια) μπορεί να προκαλέσουν ξέσπασμα θυμού σε ένα παιδί.
Ο θυμός, εφόσον αποτελεί ένα βασικό συναίσθημα όλων των ανθρώπων, δε χρειάζεται να καταπιέζεται ούτε να προκαλεί άρνηση ή φόβο. Αυτό που έχει ιδιαίτερη σημασία είναι να γνωρίζει ο καθένας πώς να διαχειρίζεται το θυμό του, ώστε η έκφρασή του να μην προκαλεί αρνητικές συνέπειες στις σχέσεις με τους άλλους ανθρώπους (π.χ. συμμαθητές και δασκάλους για τα παιδιά). Πολύ περιεκτικά είχε θέσει αυτή την ανάγκη ο Αριστοτέλης, γράφοντας: «Ο καθένας μπορεί να θυμώσει – αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να είσαι θυμωμένος με το σωστό πρόσωπο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό λόγο, και με το σωστό τρόπο – αυτό δεν είναι εύκολο».
Όσο πιο νεαρό είναι ένα παιδί, τόσο περισσότερη καθοδήγηση χρειάζεται για να μάθει να διαχειρίζεται ικανοποιητικά το θυμό του. Κρίσιμος είναι ο ρόλος των γονέων σε αυτό το επίτευγμα, καθώς τα παιδιά χρειάζονται εξάσκηση ήδη από τη βρεφική ηλικία, ώστε να αναπτύξουν συναισθηματική αυτορρύθμιση. Υπάρχουν αρκετοί τρόποι, όχι μόνο να διαχειριστείτε τα ξεσπάσματα θυμού όταν συμβαίνουν, αλλά κυρίως να βοηθήσετε τα παιδιά σας να αναπτύξουν επαρκείς δεξιότητες για να εκφράζουν τα συναισθήματά τους με κατάλληλο τρόπο και να αντιμετωπίζουν τα δυσάρεστα συναισθήματα αποτελεσματικά:
-
Δείξτε κατανόηση και αποδοχή, όποιο συναίσθημα και αν βιώνει το παιδί σας και διδάξτε του πώς κι εκείνο να κατανοεί τα συναισθήματα των άλλων (ενσυναίσθηση).
-
Να θυμάστε ότι ο θυμός εκφράζεται λόγω του ότι το παιδί αισθάνεται να απειλείται από κάτι (ασχέτως εάν αυτό αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα).
-
Προσπαθήστε να εντοπίσετε και να κατανοήσετε ποιος είναι ο λόγος πίσω από την εμφάνιση του θυμού (π.χ. βιολογική ανάγκη ή ένα άλλο συναίσθημα, όπως άγχος).
-
Εξασκηθείτε εσείς οι ίδιοι στο να διαχειρίζεστε αποτελεσματικά το δικό σας θυμό και λειτουργήστε ως κατάλληλο πρότυπο.
-
Λάβετε στήριξη από αγαπημένα σας πρόσωπα για να αντιμετωπίσετε αγχωτικές καθημερινές συγκυρίες, ώστε να είστε πιο ήρεμοι στο γονεϊκό σας ρόλο.
-
Δώστε την προσοχή σας στο παιδί όταν έχει θετική συμπεριφορά, ώστε να μην καταφεύγει στη μη αποδεκτή συμπεριφορά (π.χ. γκρίνια, ξεσπάσματα θυμού) για να τραβήξει την προσοχή σας.
-
Δείξτε ότι αγαπάτε και αποδέχεστε το παιδί σας, ανεξάρτητα από το αν εκφράζει κάποιο ευχάριστο ή κάποιο δυσάρεστο συναίσθημα.
-
Να είστε ξεκάθαροι σχετικά με το τι αναμένετε από το παιδί (π.χ. πώς να είναι η συμπεριφορά του ή τι υποχρεώσεις έχει) και προετοιμάστε το από πριν για τις απαιτήσεις σας (π.χ. «σε μισή ώρα πάμε για ύπνο»).
-
Δώστε επαρκή χρόνο στο παιδί να προσαρμοστεί σε νέες ή άγνωστες καταστάσεις.
-
Προσπαθείτε να χρησιμοποιείτε ήρεμο τόνο στη φωνή σας.
-
Να είστε σταθεροί με τις συνέπειες (θετικές ή αρνητικές) που θέτετε για την εκάστοτε συμπεριφορά του παιδιού σας.
* Οι παραπάνω κατευθυντήριες γραμμές είναι ενδεικτικές. Στην περίπτωση που αντιμετωπίζετε δυσκολία με το χειρισμό του θυμού του παιδιού σας απευθυνθείτε σε ένα σχολικό ψυχολόγο.
Ενδεικτικές πηγές
Faupel, A., Herrick, E., & Sharp, P. (2011). ANGER MANAGEMENT: A practical guide (2nd ed.). New York: Routledge.
Plummer, D. M. (2008). Anger Management Games for Children. London: Jessica Kingsley Publishers.