Ακόμη και οι γονείς που γνωρίζουν και κατανοούν τη σημασία που έχει το παιχνίδι στην ανάπτυξη των παιδιών (βλέπε άρθρο «Αφήστε τα παιδιά να παίξουν! [Μέρος 1ο: Γιατί;]»), έρχονται συχνά αντιμέτωποι με το ερώτημα «Τι είδους παιχνίδια είναι καλό να παίζει το παιδί μου;». Ευτυχώς, υπάρχει μεγάλη ποικιλία παιχνιδιών, τα οποία μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη διαφορετικών δεξιοτήτων των παιδιών.
Η σύγχρονη βιβλιογραφία στην Ψυχολογία συνοψίζει τα διάφορα είδη παιχνιδιού που βοηθούν τη σωματική, νοητική και κοινωνικο-συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών σε 5 γενικές κατηγορίες:
1. Το σωματικό παιχνίδι: Συμπεριλαμβάνει όλα εκείνα τα παιχνίδια που περιέχουν σωματική κίνηση και βοηθά τα παιδιά να αναπτύξουν ένα υγιές σώμα, βελτιώνοντας τις αδρές και λεπτές κινητικές τους δεξιότητες. Παραδείγματα τέτοιου παιχνιδιού είναι: σκαρφάλωμα, χοροπήδημα, χορός, σχοινάκι, παιχνίδια με μπάλα, πάλεμα με τα αδέρφια ή τους γονείς, κατασκευές, ζωγραφική, ράψιμο.
2. Το συμβολικό παιχνίδι: Κάθε είδος παιχνιδιού που περιλαμβάνει σύμβολα, όπως λέξεις, μουσική και τραγούδι, εικόνες (π.χ. ζωγραφική, κολάζ) ή αριθμούς. Αυτό το είδος παιχνιδιού έχει βρεθεί να συμβάλει στην ανάπτυξη των γλωσσικών και μαθηματικών δεξιοτήτων των παιδιών.
3. Το δραματικό ή φανταστικό παιχνίδι: Το παιχνίδι που συχνά αναφέρεται ως «ελεύθερο παιχνίδι», κατά το οποίο το παιδί αναπαριστά διάφορους ρόλους ή συμβάντα της καθημερινής ζωής (π.χ. «η μαμά που φροντίζει το μωρό της» ή «δασκάλα και μαθητές»). Κατά τη διάρκεια αυτού του παιχνιδιού, το παιδί μπορεί να εκφράζει τα συναισθήματα και τις εμπειρίες του, αλλά και να εξασκείται σε κοινωνικούς κανόνες που παρατηρεί γύρω του. Συμβάλλει, επομένως, στη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών.
4. Το παιχνίδι με κανόνες: Οποιοδήποτε παιχνίδι περιέχει κανόνες που χρειάζεται να τηρηθούν, όπως κυνηγητό, κρυφτό, επιτραπέζια παιχνίδια, αθλήματα. Μέσα από τέτοια παιχνίδια, ένα παιδί μαθαίνει να μοιράζεται, να περιμένει τη σειρά του, να παίζει ομαδικά και δίκαια και εξασκεί τις κοινωνικές του δεξιότητες.
5. Το παιχνίδι με αντικείμενα: Αυτό το είδος παιχνιδιού μπορεί να περιλαμβάνει και οποιοδήποτε άλλο είδος από τα προηγούμενα, απλώς προϋποθέτει τη χρήση αντικειμένων-παιχνιδιών. Για παράδειγμα, το παιχνίδι με κούκλες περιλαμβάνει αντικείμενα (τις κούκλες), αλλά και ένα σενάριο πάνω στο οποίο θα αναπτυχθεί το παιχνίδι (που αποτελεί στοιχείο του φανταστικού παιχνιδιού).
Στα τέσσερα πρώτα είδη παιχνιδιού, παρατηρούμε ότι συνήθως το ίδιο το παιδί έχει πρωταγωνιστικό ρόλο στη διαμόρφωση του παιχνιδιού, καθώς λαμβάνει χώρα αυθόρμητα και χωρίς να χρειάζονται απαραίτητα υλικά αντικείμενα. Ωστόσο, το τελευταίο είδος παιχνιδιού αφορά σε μεγαλύτερο βαθμό και τους γονείς του παιδιού, καθώς είναι αυτοί που, κατά κύριο λόγο, έχουν την ευθύνη της επιλογής των παιχνιδιών που θα αγοράσουν.
Όταν, λοιπόν, βρίσκεστε στη δύσκολη θέση να διαλέξετε ένα «καλό» παιχνίδι για το παιδί σας, λάβετε υπόψη σας τα παρακάτω:
Βασικά κριτήρια για την καταλληλότητα ενός παιχνιδιού (αντικειμένου) είναι η ασφάλεια που εξασφαλίζει όταν παίζει το παιδί, η ηλικία ή το αναπτυξιακό επίπεδο του παιδιού, καθώς και τα προσωπικά του ενδιαφέροντα ή ανάγκες (π.χ. αν του αρέσουν παιχνίδια στα οποία εκτονώνει την ενέργειά του ή υπάρχει μια δεξιότητα που θα θέλατε να αναπτύξει περεταίρω).
Για να είναι ένα παιχνίδι καλό, δε χρειάζεται να είναι της μόδας ή ακριβό. Χρειάζεται, όμως, να είναι ανθεκτικό.
Ένα παιχνίδι είναι, επίσης, καλό όταν μπορεί να κρατήσει το ενδιαφέρον του παιδιού για πολύ καιρό και να μην το βαριέται εύκολα.
Ένα παιχνίδι είναι εκπαιδευτικό όταν προάγει την επικοινωνία του παιδιού με άλλους (γονείς, φίλους) και δε θα πρέπει να λειτουργεί ως υποκατάστατο της δικής σας φροντίδας και προσοχής.
Τα καλύτερα παιχνίδια είναι συνήθως τα πιο απλά και όχι περίπλοκα, καθώς ενθαρρύνουν τα παιδιά να χρησιμοποιήσουν τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους και να δώσουν διαφορετικές λειτουργίες στο ίδιο παιχνίδι. Αυτά, μάλιστα, τα παιχνίδια συνήθως είναι παρόμοια σε αγόρια και κορίτσια!
Αποφύγετε παιχνίδια που μπορεί να προωθούν τη βία ή κοινωνικά, εθνικά και φυλετικά στερεότυπα και προσπαθήστε να μειώσετε την επίδραση που έχουν πάνω σας οι διαφημίσεις για τα παιχνίδια.
Κάποιες ιδέες για παιχνίδια κατάλληλα για παιδιά 2 ως 5 ετών (ανεξαρτήτως φύλου):
-
Μπάλα
-
Παιχνίδια εξωτερικού χώρου, όπως κούνια, τσουλήθρα
-
Τουβλάκια
-
Πλαστελίνη, μπογιές, πηλός
-
Εργαλεία για διάφορα επαγγέλματα, π.χ. γιατρός
-
Κουζινικά
-
Κουκλόσπιτα
-
Μαριονέτες
-
Μουσικά όργανα
-
Παζλ (ξεκινώντας με λίγα κομμάτια), απλά επιτραπέζια παιχνίδια
-
Βιβλία
-
«Αληθινά» παιχνίδια, π.χ. ένα παλιό τηλέφωνο ή ένα πορτοφόλι που δε χρησιμοποιείτε
Ενδεικτικές πηγές
Bacus, A. (2001). Οι γονείς ρωτούν, οι ψυχολόγοι απαντούν (τόμος ΙΙ-ελληνική έκδοση 2005). Αθήνα: Lector ΕΠΕ.
Glassy, D., Romano, J., & Committee on Early Childhood, Adoption, and Dependent Care (2003). Selecting Appropriate Toys for Young Children: The Pediatrician’s Role. AMERICAN ACADEMY OF PEDIATRICS, 111(4), 911-913.
Whitebread, D., Basilio, M., Kuvalja, M., & Verma, M. (2012). The importance of play: A report on the value of children’s play with a series of policy recommendations. University of Cambridge (written for Toy Industries of Europe).